ملاك ارزیابی آثار نمایشی عادلانه نیست

صحبت‌های درگوشی، خمیازه، به این در و آن در زدن روی صندلی از کلافگی، خواندن پیامک، ردوبدل کردن نگاه‌های معنادار و لبخندهای گاه و بیگاه یکی دو داور به یکدیگر هنگامی که کارگردان در اجرا گاف می‌داد، بارها هنگام تماشای نمایش‌های سی و یکمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر دیده شد. واکنش‌هایی که احتمالا به دلیل کیفیت نازل و یا همسو نبودن سلیقه داور با فرم و محتوای اثر ارائه شده بروز می‌کرد. چه عاملی موجب به وجود آمدن چنین وضعیتی شد؟؛ ملاک قضاوت داوران جشنواره درباره کیفیت آثار چه بود؟ با توجه به اینکه طبق جدول جشنواره هنرمندان فرصت اندکی برای آماده کردن اثر خود جهت اجرا داشتند، حداقل بهتر نمی‌بود اگر قضات محترم اجرای دوم را ملاک داوری قرار می‌دادند بلکه گروه‌ها کمی بیشتر با شرایط (تحمیلی) انس پیدا کنند؟ چراکه تجربه تماشای نمایش‌ها طی روزهای برگزاری نشان داد، اجرای دوم آثار کیفیتی متفاوت از ساعت نخست داشت. در مواردی گروه‌ها بدون آنکه شب قبل امکان استراحت داشته باشند، تا لحظاتی پیش از اجرا مشغول نسب دکور و آماده‌سازی صحنه بودند. در همین شرایط، عده‌ای از داوران محترم ضمن حضور با تاخیر در سالن (که قطعا پیشامدی خارج از اراده آن‌ها بود اما بی‌شک بر فشار روانی و اضطراب هنرمند بخصوص جوانترها اضافه می‌کرد) کاستی‌های اجرا را با رد و بدل کردن نگاه‌های آنچنانی به یکدیگر نشانه‌گذاری می‌کردند. 

گرچه طرح این موارد تنها مربوط به این دوره نبوده و همواره طی دوره‌های گذشته مطرح شده است، اما آیا بهتر نبود دبیر همه جشنواره‌ها حاصل تجربه دبیری این همه جشنواره را نشان می‌داد و حداقل فرصت مناسب‌تر (اجرای دوم) ملاک قضاوت آثار تعیین می‌شد؟ این پرسش‌ها را با تعدادی از هنرمندان و شرکت کنندگان جشنواره درمیان گذاشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

سیاوش پاكراه: داوران آزمون و خطاها را مورد قضاوت قرار دادند

سیاوش پاکراه نویسنده و کارگردان نمایش «لامپ» با استقبال از این اتفاق، گفت‌: این روش صددرصد درست و مفید است به این دلیل که گروه‌ها به خصوص بازیگران برای نخستین مرتبه است که با دکور نور فضای صحنه مواجه می‌شوند‌.‌

وی ادامه داد‌: گروه در این لحظه آزمون خطا می‌کند و نکته این است که می‌توان گفت‌ داوران آزمون و خطاها را مورد قضاوت قرار می‌دهند‌.‌ اگر اجرای دوم گروه مورد ارزیابی قرار بگیرد بهتر است چون با اثر بهتری مواجه هستیم گرچه کامل نیست اما مالک بهتری برای قضاوت به دست می‌دهد‌.‌

این هنرمند که نمایش او در جشنواره با استقبال مخاطبان مواجه شده است در خصوص ملاک داوران برای ارزیابی آثار اظهار کرد‌: متاسفانه در کلیه جشنواره‌ها به این شکل است که ملاک داوری سلیقه شخص داور است و مضمون آثار نقش زیادی در تصمیم‌گیری آن‌ها ایفا می‌کند در حالی که بهتر است توانایی کارگردان در اجرای اثر مورد قضاوت و ارزیابی قرار بگیرد چون به هر حال ما نیز سلیقه خاص خود را داریم که لزوما با داور همسو نیست‌.‌ این مبحثی است که گروه‌ها همواره از آن رنج می‌برند و تنها به جشنواره تئاتر فجر ارتباط ندارد‌.‌ وضعیت در جشنواره تئاتر دانشگاهی یا دیگر رویدادها نیز به همین منوال است‌.‌

این هنرمند در انتها بیان کرد‌: البته در جشنواره تئاتر فجر این برخورد گاهی کمتر است چون به هرحال عنوان بین‌المللی را با خود یدک می‌کشد و باید استانداردهایی را رعایت کند اما به کل گروه‌ها از وجود چنین نگاهی در جشنواره‌ها رنج می‌برند‌.‌

شهاب‌الدین حسین‌پور: بهتر بود اجرای دوم آثار مورد قضاوت داوران قرار می‌گرفت

شهاب‌الدین حسین‌پور، کارگردان نمایش «بیوه‌های غمگین سالار جنگ» در همین رابطه، گفت: اجری دوم نمایش ما با اجرای اول تفاوت داشت و کار بهتر شد؛ در اجرای نخست گروه بازیگران برای اولین مرتبه بود که با نور، دکور و دیگر عناصر و فضای صحنه نمایش برخورد می‌کردند، حداقل برای بازیگران خیلی بهتر است بازی آن‌ها در اجرای دوم مورد قضاوت قرار بگیرد.

او ادامه داد: تقریبا می‌توانم بگویم در اجرای دوم شاهد 80٪ درصد از نمایش بودیم. تمام این شرایط در حالی اتفاق می‌افتاد که من و گروه دستیاران و همکاران در بخش طراحی صحنه و نور کار چهار شب نخوابیده بودند. آقای تهرانی به همراه دستیاران و همکاران خود جمعا 8 نفر درگیر این قضیه بودیم که موجب شد هنگام اجرای نخست حال من آنقدر بد باشد که در مهمترین شرایط نتوانم در کنار بازیگرانم باشم و به آن‌ها روحیه بدهم، چون درگیر نور کار بودم.

این هنرمند تصریح کرد: به هرحال این شرایط حاکم برجشنواره است، اما حداقل کمکی که می‌تواند به گروه‌ها شود همین است و من صد در صد موافق هستم تمهیدی اندیشیده شود که آثار در اجرای دوم مورد قضاوت قرار بگیرند، گرچه خود من شخصا این شانس را داشتم که داوران اجرای دوم نمایش ما به سالن آمدند.

مهدی امین‌لاری: قضاوت بر مبنای اجرای نخست عدلانه نیست

مهدی آمین‌لاری، نویسنده و کارگردان نمایش «دو مینوی الهی» یکی دیگر از هنرمندان حاضر در جشنواره سی و یکم در رابطه‌ با قضاوت آثار در اجرای دوم، بیان کرد: با توجه به اینکه گروه‌ها سالن اجرا را یک شب پیش از روی صحنه رفتن تحویل می‌گیرند و زمان زیادی صرف بستن دکور و لوازم صحنه می‌شود، قضاوت آثار در اجرای نخست چنان عادلانه به نظر نمی‌رسد.

او اضافه کرد: شما درنظر بگیرید اجرای نمایش به شکلی باشد که فردی مثل من هم‌زمان هم کارگردان و هم بازیگر اثر باشد، آن وقت تکلیف چیست؟ من درحالی که تا صبح برای نصب دکور کار بیداری بودم روی صحنه رفتم.

این هنرمند ادامه داد: عملا در نخستین اجرای خود یک صحنه مهم از كار را از دست دادم، این صحنه بار دراماتیک بسیار زیادی داشت و تنها توانستم یک نور خطی ساده برای آشنایی با شرایط نورپردازی سالن بگیرم.

کارگردان نمایش «دومینوی الهی»، افزود: ای‌کاش شرایطی وجود داشت که مجبور نبودیم با این سرعت و فشار زیاد برای شرکت در جشنواره اثر تولید کنیم، بهتر بود به این سمت حرکت کنیم که نمایش‌های اجری شده در طول سال به جشنواره فجر راه پیدا کنند و مورد ارزیابی قرار بگیرند. ای‌کاش جشنواره را در مدت زمان بیشتر برگزار می‌كردیم و برای داوری به چند بخش مجزا تقسیم می‌شد تا هنرمندان با آرامش بیشتری نمایش خود را روی صحنه اجرا کنند.

وی در پایان گفت: با توجه به اینکه شرایط درحال حاضر به این صورت است، حداقل بهتر بود برنامه‌ریزی‌ها به گونه‌ای اتفاق می‌افتاد که داوران اجرای دوم گروه‌ها را برای ارزیابی ببینند.

فرشاد منظوفی‌نیا: خستگی داوران از تماشای آثار متعدد قضاوت را تحت تاثیر قرار می‌دهد

فرشاد منظوفی‌نیا کارگردان نمایش «شب بخیر کوچولو» این ماجرا را از زاویه دیگری مورد بررسی قرار داد و گفت: با توجه به اینکه اعضای هیات داوران کارشناس هستند و با روند تولید و اجرای آثار نمایشی غریبه نیستند باید احتمال این را هم بدهیم که شرایط را درک می‌کنند و تقصیری متوجه آن‌ها نیست، چون برنامه‌ریزی‌ها در دبیرخانه اتفاق می‌افتد.

او ادامه داد: در اجرای اول بازیگر برای نخستین مرتبه است که با فضای صحنه کار همراه دکور مواجه می‌شود و با سالن ناآشناست و احتمال دارد خطوط حرکتی خود را گم کند.

این کارگردان ضمن ارائه پیشنهادی، بیان کرد: با توجه به این جدول و برنامه‌ریزی قضاوت کیفیت آثار در اجرای دوم موجب تداخل در ساعت برای داوران می‌شود. برای رفع چنین نقصی بهتر بود بخش‌های مختلف جشنواره به نوعی از یکدیگر جدا می‌شد که داوران امکان قضاوت در اجرای دوم را پیدا کنند.

کارگردان نمایش «شب بخیر کوچولو» در انتها، اظهار کرد: شاید اگر خود من هم به عنوان داور انتخاب شوم و قرار باشد 8-9 اثر را پشت‌سر هم تماشا کنم قطعا خسته خواهم شد و این خستگی در کیفیت قضاوت من اثر می‌گذارد که امکان دارد عدالت تحت تاثیر قرار بگیرد.

پیام عزیزی: ملاک داوری آثار جای سوال زیادی دارد

پیام عزیزی یکی دیگر از هنرمندان حاضر در جشنواره است که نمایش «هفت‌خوان رستم» را در بخش تجربه‌های نو روی صحنه داشت، این هنرمند در رابطه با شرایط اجرای اثر خود، بیان کرد: اینکه آثار حداقل در اجرای دوم مورد قضاوت قرار بگیرند دغدغه و آرزوی همیشگی گروه‌های نمایشی بوده است. بارها اتفاق افتاده که داوران اجرای اول گروه را مورد قضاوت قرار داده‌اند.

او ادامه داد: اینکه اجرای نخست مشکلاتی داشته باشد از ابتدای تئاتر هم وجود داشته است، خود داوران جشنواره هم این را می‌دانند، اما در بعضی كشورها حتی 5 اجرای اول را جنرال در نظر می‌گیرند.

این هنرمند با ذکر خاطره‌ای در همین زمینه، اضافه کرد: دو سال قبل در جریان اجرای نمایش «مکبث» در جشنواره فجر همین اتفاق برای من افتاد. به این دلیل که امکان بررسی نور را تا آخرین لحظات پیدا نکردیم ناچار شدیم با نور گروه قبلی نمایش خود را روی صحنه ببریم و داوران هم دقیقا همین اجرارا دیدند. در حالی که در اجرای دوم مشکلات کار تا حدودی رفع شد و مخاطبان اثر اصلی را شاهد بودند، همین افراد در اختتامیه تعجب می‌کردند که چرا نمایش ما هیچ یک از جوایز را به دست نیاورد.

عزیزی افزود: برای داوری آثار در جشنواره‌های مختلف مثل خیابانی و عروسکی باید از افراد متخصص استفاده شود. با توجه به اینکه خود من اثری داشتم که برای بخش خیابانی هم ارائه کردم و رد شد اعتقاد دارم افرادی کار را قضاوت کردند که کار خیابانی را خوب نمی‌شناختند، معترضین به این امر هم کم نیستند، نمی‌گویم چون کار من رد شد چنین مساله‌ای را بیان می‌کنم.

وی تصریح کرد: دیدن 120 اثر نمایشی قطعا بر قضاوت داوران تاثیر می‌گذارد، اگر خطایی در این میان رخ دهد و خستگی داوران به خاطر دیدن آثار زیاد در تصمیم‌گیری‌ها تاثیر بگذارد حق گروهی که چند ماه زمان و هزینه کرده اند پایمال می‌شود. ما از روز بازبینی تا وقتی که جواب راه یافتگان به جشنواره اعلام شد 15 روز بلاتکلیف بودیم که کار حفظ گروه را بسیار دشوار می‌کند. چون بازیگران از سریال‌ها و فیلم‌ها و یا کارگردان‌های آثار نمایشی پیشنهاد بازی دریافت می‌کنند و نمی‌دانند باید آن را بپذیرند یا خیر، در صورتی که قبول نکنند و از طرف دیگر کار امکان حضور در جشنواره را پیدا نکند و قضاوت اشتباه در این امر تاثیرگذار باشد بی‌عدالتی بزرگی صورت گرفته است.

کارگردان نمایش «هفت‌خوان رستم» در ارتباط با داوری آثار، اظهار کرد: در ملاک داوری آثار جای سوال زیادی وجود دارد، سلیقه همواره در این روند وجود داشته و خیلی ایده‌آل است که بخواهم داور فرد کاملا فرهیخته‌ای باشد که بتواند میان سلیقه خود و کیفیت کار کارگردان نمایش تمیز قائل شود، به هر حال این معضلی است که در کشورمان با آن مواجه هستیم.

وی در انتها، گفت: با یک اثر نمایشی در جشنواره‌ای جهانی شرکت کردم و داوران طبق گفته خودشان شیفته کیفیت اجرا و تکنیک اثر شدند برای آن‌ها مضمون اصلا مهم نبود و توانایی کارگردانی را ملاک قرار می‌دادند، اما همان اثر را در ایران اجرا کردم و رد شد، وقتی دلیل را جویا شدم داور گفت، کار را نفهمیدم و با موضوع آن ارتباط برقرار نکردم!

میلاد نیک‌آبادی کاررگردان نمایش «رابینسون کروزوئه» ازجمله هنرمندان حاضر در این دوره از جشنواره بود که تماشای اجرای دوم آثار توسط داوران را برای ارزیابی عادلانه‌تر دانست.

ملودی آرام‌نیا: مسئولان گفتند نمایش ما داوری می‌شود اما برخلاف وعده عمل كردند

اما ملودی آرام‌نیا کارگردانی که نمایش «مکبث» را در پارکینگ تالار وحدت برای مخاطبان اجرا می‌کند ضمن اعلام نظر مثبت خود نسبت به قضاوت نمایش‌ها طی اجرای دوم، از بعضی مسائل پیش آمده در این دوره جشنواره برای خود و گروهش گلایه کرد و اظهار داشت: من همان ابتدا به مسئولان دبیرخانه گفتم اگر قرار است با اجرا در پارکینگ وحدت امکان داوری شدن نمایش خود را از دست بدهم اجازه بدهید اثر را در سالن اجرا کنم، چون از همان ابتدا امکان انتخاب محل اجرای اثر را داشتم، اما به من گفتند مشکلی نیست، ولی هنگامی که وارد جشنواره شدیم گفته شد نمایش شما خیابانی محسوب می‌شود، به همین دلیل مورد قضاوت قرار نخواهد گرفت.

او ادامه داد: سال‌های گذشته همه برای آماده شدن سالن یا محل اجرا کمک می‌کردند اما در این دوره شاهد هستیم نیروهای اجرایی سالن‌ها حتی با گروه لج می‌کنند. در نمونه‌ای وقتی دستیار من برای گرفتن پرژکتور به این افراد در پارکینگ حافظ مراجعه کرده بود به او گفتند نور کافی است، چقدر برای اجرای این نمایش هزینه می‌کنید! در حالی که وظیفه آن‌ها است وقتی ابزاری در انبار وجود دارد برای استفاده به گروه بدهند.

وی اضافه کرد: با اینکه در دوره‌های قبل به عنوان بازیگر در جشنواره حضور داشتم اما شاهد بودم اکثر افراد بسیار راحت‌تر بودند.

این هنرمند در انتها بیان کرد: اصلا متوجه نشدم 25 اثری که در روزهای پایانی به جدول اضافه شد برچه مبنایی برگزیده شدند. این آثار مدت‌ها اجرای عموم رفته بودند، آمادگی داشتند و قبلا از امکانات بهره گرفته‌اند. به این شیوه بخش مسابقه جشنواره بیشتر به یک شوخی شباهت دارد. درحالی که ما برای آماده کردن کار تنها سه هفته زمان داشتیم داوران چطور انتظار دیدن کارهای خوب دارند چطور می‌شود آثار ما بدون تمرین در پلاتو بتواند با نمایشی یك ماه جلسه اجرای عمومی داشته رقابت کند؟