آيا مي‌دانيد «استرداد جهیزیه» چگونه صورت ميگيرد؟

روابط میان همسران براساس قانون تعریف و چارچوب مشخصی دارد. یکی از نکاتی که قانون در خصوص زنان به آن توجه ویژه ای دارد، مسائل مالی زوجه است. این که مرد هنگام طلاق باید تمامی حق و حقوق مادی زن را پرداخت کند، این که مهریه دینی ممتاز است که در هر شرایطی به زن تعلق می گیرد، این که زن می تواند نفقه گذشته خود را نیز مطالبه کند، همه و همه از نکاتی است که اهمیت قانون برای حقوق مادی زنان را تبیین می کند.به عبارت دیگر می توان گفت اگرچه قانون ممکن است نتواند حقوق معنوی زن را اعاده و مثلا احساس جریحه دار شده او از زندگی با مردی ظالم را ترمیم کند یا این که اگرچه قانون نمی تواند جوانی از دست رفته زنی را به او بازگرداند، اما با کمی فکر و تعقل، زن می تواند نکاتی را در ابتدای زندگی رعایت کند که حداقل حقوق مادی او در زمان جدایی تامین گردد.جهیزیه نیز یکی از حقوق مادی زن است که هر زمانی بخواهد، می تواند آن را از همسرش مطالبه کند. در خصوص فلسفه این موضوع قاضی مرتضی بیات به نکته جالبی اشاره می‌کند و می‌گوید: موضوع جهیزیه از نظر فلسفه وجودی و ماهیت حقوقی آن در کشور ما این گونه است که جهیزیه به رسم امانت از سوی زوجه در اختیار زوج قرار می‌گیرد و زوج فقط می‌تواند از منافع آن استفاده کند اما مطابق قانون، عاریه دهنده می تواند هر زمانی که اراده کرد، مورد عاریه را از عاریه گیرنده پس بگیرد. زوج نیز به عنوان امین زوجه، فقط تا زمانی که از آن درست استفاده کند و صدمه ای به آن نزند می تواند از مهریه استفاده کند.

مطابق قانون زوج در صورت استفاده درست، نسبت به عین اموال مسوولیت ندارد. مثلا اگر جهیزیه زنی بر اثر افتادن در حین حمل و نقل یا نوسان برق صدمه دید یا این که بر اثر مرور زمان مستهلک شد، زوج هیچ مسوولیتی در این خصوص ندارد و نیازی نیست غرامتی به زوجه بدهد. البته در قانون، تهیه اثاث خانه به عهده مرد گذاشته شده و زن اساسا وظیفه‌ای ندارد جهیزیه‌ای با خود به خانه همسرش بیاورد و به عنوان اثاث خانه در اختیار مرد قرار دهد.

● تهیه سیاهه‌ای برای جهیزیه

تهیه جهیزیه نیز از قاعده‌ای مشابه پیروی می‌کند یعنی زوج‌ها می‌توانند برای جلوگیری از سوء تفاهم های احتمالی درباره میزان جهیزیه و جزئیات آن در هنگام طلا ق، از شیوه تهیه سیاهه از اموال جهیزیه استفاده کنند.

در چنین سیاهه‌ای از اموال تهیه و به امضای زوج مي‌رسد، در سیاهه ذکر می‌شود که مثلا یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق گاز و… به عنوان جهیزیه تهیه شده است. این سیاهه تا زمانی که به امضای زوج نرسد و ۲ نفر هم به عنوان شاهد زیر آن را امضا نکنند، اعتبار ندارد.

مطابق قانون، همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. به همین دلیل جهیزیه نیز مالی است که متعلق به زوجه است پس از امضای زوج و ۲ شاهد این سیاهه حالت سند عادی را پیدا می‌کند که در زمان اختلاف می تواند برای اثبات ادعای زوج به کمک او بیاید، اما اگر هم پولی به شکل مستقیم بابت جهیزیه پرداخت شود و مثلا با این پول وسایلی خریداری شود، داشتن فاکتور معتبر اولین قدم برای مطالبه حق و حقوق مادی زوجه در زمان بروز اختلاف است. قدم بعدی نیز این است که زوجه ثابت کند وسایلی که او خریده بوده و به عنوان جهیزیه با خود به خانه بخت آورده، در اختیار زوجه بوده است، در اين موارد ممکن است زنی مثلا یخچالی بخرد، اما هیچ گاه آن را به خانه شوهرش نیاورد و به خانه برادرش ببرد، اما مهم است که این جهیزیه به زوج داده شود یا در اختیار او باشد، برای این که سیاهه‌ها «محکم کاری» شود، چند راهكار وجود دارد:

1:«امضای زوج به سیاهه اعتبار می دهد، اما اگر اثر انگشت او در سیاهه درج شود، این موضوع اعتبار سیاهه را بیشتر می‌کند. بهتر است شهود مرد باشند و از اقوام زوجه نباشند.

2: اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این مساله حکم سند رسمی را پیدا می کند و اعتبار بیشتری خواهد داشت. می توان امضای زوجه را در دفترخانه گواهی امضا کرد که در صورت بروز اختلاف زوج نتواند نسبت به امضای خود ادعای انکار، جعل و تردید مطرح کند، اما در جامعه ما چنین روالی معمول نیست که زوج را به دفترخانه ببرند و از او گواهی امضا بگیرند، بلکه معمولا این طور است که فهرستی را می نویسند و از زوج بابت آن امضا می گیرند که این وسایل به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است.

3: در سیاهه معمولا توصیف می شود که مثلا فرش از چه نوعی است؟ ماشینی است یا دستباف؟ چه مارکی دارد و… .

● وقتی زوج منکر استفاده از جهیزیه می شود

یکی از ساده ترین شیوه هایی که مردان هنگام اختلاف برای فرار از پس دادن جهیزیه انتخاب می کنند «انکار امضای خود» است. آنها می گویند امضای من جعل شده است. در این مواقع ، امضا به کارشناس داده می شود و پس از رسیدگی به اصالت سند، موضوع بررسی خواهد شد. ممکن است گاهی بر اثر مرور زمان سیاهه از بین برود. در چنین شرایطی، باز هم مطابق قانون که در آن «ادله اثبات دعوی» تعیین شده، اولین و قوی ترین دلیل برای اثبات وجود جهیزیه «اقرار» است. شهادت شهود نیز در مرحله بعدی قرار دارد و در نهایت دادگاه به «قسم دادن» متوسل می شود. البته سند رسمی نیز در زمینه اثبات دعوی در مرحله دوم است که در چنین موردی صدق نمی کند. شاید یکی از شیوه های مناسب برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی این باشد که جهیزیه نیز در عقدنامه به عنوان «سندی رسمی» درج شود تا این مساله نیز اعتبار سند رسمی را پیدا کند و مندرجات آن برای دو طرف لازم الاجرا شود.

ممکن است برخی افراد تصور کنند فیلم‌هایی که در زمان بردن جهیزیه به خانه داماد گرفته می‌شود، می‌تواند به عنوان دلیلی برای اثبات دعوی در دادگاه به کار گرفته شود، اما: «طبق قانون فیلم و نوار صوتی به عنوان دلیل در محکمه قابل استناد نیست، اما اگر فیلمی باشد که اصالت آن مورد تایید طرفین باشد و زوج اصالت آن را انکار نکند و مدعی ساختگی و جعلی بودن آن نباشد، چنین موردی به عنوان اماره که به دیگر دلایل کمک می کند از سوی قاضی بررسی می شود.»

● برخورد قانون با مرد بی اعتنا به جهیزیه

جهیزیه به عنوان «امانت» در اختیار مرد قرار می گیرد. اگر مرد در استفاده از این وسایل روزی «جو زده» شود و به آنها آسیب رسانده و آنها را بشکند، همسر وی می تواند با مراجعه به دادسرا و طرح شکایت، از همسر خود شکایت کیفری کند. البته اگر از بین رفتن جهیزیه غیر عمدی باشد، دردسری متوجه مرد نیست. ممکن است کل وسایل برقی زن در اثر نوسان برق بسوزد. در چنین حالتی مرد موظف است برای ادامه زندگی وسایلی متناسب با شان زن تهیه کرده و در خانه او قرار دهد اما اگر مثلا مردی عمدا کاری انجام دهد که برق دچار نوسان شده و وسایل الکترونیکی زن بسوزد، قانونا مجرم است. یا اگر در ماشین لباسشویی ۱۰ کیلویی، ۲۰ کیلو لباس بریزد و باعث خرابی آن شود، موظف به تامین عین آن وسیله برای همسرش است زیرا مطابق قانون در استفاده از این وسیله کوتاهی و زیاده روی کرده است.

بعد از ارائه این توضیح‌ها، فارغ از همه محدودیت‌هایی که قانون برای چنین مواردی پیش بینی کرده به نکات جالبی اشاره و تاکید می کنيم: «باید عرف و عادات غلط و خلاف شرع و قانون را کنار بگذاریم. وقتی می پذیریم و می دانیم زن وظیفه‌ای برای تهیه جهیزیه ندارد، نباید این عرف را آنقدر سنگین کنیم که به خانواده هایی که مثلا چند دختر دارند فشار بیاید و مجبور شوند برای کم نیاوردن و تحقیر نشدن در مقابل دیگران، با توسل به وام های سنگین مجبور به تهیه جهیزیه برای دختران خود شوند.

در شرع اسلام و در زمان پیامبر اکرم(ص) نیز، هنگام ازدواج امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س)، مهریه حضرت زهرا(س) مقدار کمی بود و شامل وسایل ابتدایی برای زندگی می شد، اما در حال حاضر این مساله فشار مالی زیادی را بر مردم وارد می کند. البته نباید عرف را هم زیر پا گذاشت و باید تعادلی در این زمینه ایجاد و البته عرف های غلط کنار گذاشته شود. یکی از این عرف های غلط نیز قرار دادن جهیزیه در مقابل مهریه است.»